Sposób na elewację

Elewacje są dla budynków tym czym dla człowieka jest jego ubranie. Są wynikiem wizji estetycznych projektanta i inwestora a jednocześnie stanowią barierę ochronną dla budynku przed wpływami atmosferycznymi. Sposobów na wykończenie elewacji jest wiele. Zastosowanie nowoczesnych farb elewacyjnych i tynków strukturalnych pozwala dowolnie kształtować zniszczoną elewację.

Baranek z miotełki do lamusa

Sposobów na wykończenie elewacji jest wiele ale najbardziej popularnym sposobem wykończenia elewacji w budownictwie są bez wątpienia tynki zwane również wyprawami oraz farby - cienkie i pozornie delikatne powłoki. Mają one za zadanie chronić budynki przed szkodliwym działaniem deszczu wiatru kurzu mrozu promieniowania słonecznego oraz nadać im estetyczny wygląd. Temat związany z wykończeniem elewacji jest bardzo rozległy. Dlatego najpierw omówimy materiały do kształtowania wyglądu elewacji - nowoczesne tynki farby oraz systemy dociepleń które w dziedzinie modernizacji elewacji odniosły ogromny sukces. W dalszej części opowiemy jakie możliwości kształtowania naszego otoczenia daje odnowa i modernizacja elewacji oraz jaką rolę mogą odegrać te działania na otaczającą nas architekturę.

Jeszcze parę lat temu w budownictwie wielorodzinnym i jednorodzinnym w Polsce stosowano prawie wyłącznie słabej jakości wyprawy tynkarskie o ubogiej gamie kolorystycznej i fakturowej. Często ze względów finansowych pozostawiano ściany budynków bez należytej warstwy ochronnej tynku lub farby co powodowało przyśpieszone niszczenie i korozję ścian budynków. Jeśli już wykonano tynki to jego jakość trwałość i estetyka pozostawiały wiele do życzenia. Podobnie przedstawiała się sytuacja w przypadku fasad malowanych farbami elewacyjnymi. Tynki były zazwyczaj zacierane na gładko a faktura ograniczała się do baranka natryskiwanego za pomocą miotełek. Wszystkie te czynniki powodowały zubożenie walorów estetycznych elewacji oraz deprecjację polskiej architektury.

Nowe produkty

Od kilku lat zauważamy jednak znaczne polepszenie tej sytuacji. Wraz ze zmianami gospodarczymi pojawiły się nowoczesne i tanie (bo produkowane w Polsce) materiały budowlane nie tylko nie ustępujące ale często przewyższające jakością materiały importowane. Na rynku zaczęły być dostępne nowoczesne gotowe wyprawy tynkarskie zwane tynkami strukturalnymi które pozwalają na operowanie dużą paletą kolorów i różnorodnymi fakturami umożliwiając tworzenie estetycznych i trwałych elewacji. Równolegle zaczęto oferować całe ”systemy dociepleń„ zapewniające budynkowi oprócz ochrony przed wpływami atmosferycznymi i estetyką elewacji także lepszą izolacyjność termiczną i akustyczną ścian zewnętrznych. Pojawiły się również nowoczesne farby elewacyjne których różnorodność pozwala na dobór odpowiedniej powłoki do każdego rodzaju podłoża. Jednym z najbardziej znanych i utytułowanych producentów właśnie tych produktów jest Grupa ATLAS. Od wielu lat promująca nowoczesne i wysokiej jakości zaprawy tynkarskie farby i systemy dociepleń zasłużyła sobie na miano lidera na rynku nowoczesnych materiałów budowlanych.

Docieplenie odnowi fasadę

Pojawienie się nowoczesnych produktów przeznaczonych do renowacji fasad a szczególnie ogromna popularność systemów dociepleń Atlas Stopter i Atlas Roker dała szansę na efektywną i estetyczną modernizację fasad wielu budynków. Systemy te oparte na styropianie jako materiale izolacyjnym (w pierwszym przypadku) lub na wełnie mineralnej (w drugim) pozwalały podnieść opłacalność inwestycji modernizacji elewacji a oszczędności w zużyciu energii cieplnej uzyskać szybki zwrot poniesionych nakładów. Dzięki tym systemom budynki są w sposób optymalny zabezpieczone przed czynnikami atmosferycznymi możliwe jest zlikwidowanie wielu wad technologicznych i uzyskuje się trwałą estetyczną i łatwą do odnowienia elewację. Renowacja tynków mineralnych czy akrylowych polega jedynie na przemalowaniu ich odpowiednimi farbami elewacyjnymi. Ważną cechą warstwowych systemów dociepleń jest likwidacja przemarzania i przeciekania ścian. Zamarzająca woda jest czynnikiem destrukcyjnym i może spowodować korozję ścian niezabezpieczonego budynku. Niesie też zagrożenia w postaci transportowania soli do przegród budowlanych co także przyczynia się do destrukcji elewacji. O tych zagrożeniach często się zapomina lub poświęca zbyt mało uwagi.

Systemy dociepleń są znane na świecie od początku lat 60. W Polsce prawdziwy rozwój tych technologii zanotowaliśmy dopiero w latach 90. Początkowo ocieplano budynki wyłącznie z użyciem styropianu później pojawiły się hydrofobizowane płyty z wełny mineralnej które w połączeniu z mineralnymi zaprawami tynkarskimi Atlas Cermit SN oraz DR zapewniały dużą paroprzepuszczalność systemu. Dopiero zastosowanie przy dociepleniach tynków akrylowych Atlas Cermit N oraz R wprowadziło szeroką paletę barw nieosiągalną w przypadku tynków mineralnych. W 2001 ATLAS znacznie rozszerzył i tak już bogatą (bo obejmującą 121 kolorów) paletę barw i wprowadził tynki w 120 nowych kolorach opartych na barwnikach organicznych. To pozwoliło na osiągnięcie wyjątkowej kolorystyki tych tynków charakteryzujących się intensywnością barwy a projektantowi lub inwestorowi dało możliwość urzeczywistnienia praktycznie każdej wizji. Uzupełnieniem tej oferty na rynku jest akrylowa farba elewacyjna Atlas Arkol E silnie kryjąca farba stosowana do malowania pierwotnego i renowacyjnego tworząca powłokę o wysokich walorach ochronnych i dekoracyjnych.

Podatność na zabrudzenia

Problem renowacji fasad nie ogranicza się tylko do nadania elewacjom estetycznego wyglądu. W polskich realiach należy zwrócić uwagę na ważny aspekt podatności farb i tynków na brudzenie się. Określenie stopnia odporności powłoki na zabrudzenie jest trudnym zadaniem. Po przeprowadzeniu szeregu badań nad tym problemem ustalono że właściwym parametrem dla określenia tej cechy będzie utrata białości powłoki. Przy okazji tych badań stwierdzono że decydujący wpływ na odporność powłoki na brudzenie się ma kąt zwilżania. Im jest on wyższy tym bardziej hydrofobowa jest powłoka woda niosąca brud trudniej wnika w podłoże i tym samym pozostawia mniej zanieczyszczeń. Najlepsze parametry stwierdzono w przypadku farb silikonowych których przedstawicielem jest farba Atlas Arkol N. W jej przypadku możemy w praktyce zaobserwować efekt samooczyszczania czyli samoistnego zmywania z powłoki brudu przez padający deszcz.

Ważnym czynnikiem w procesie zabrudzenia elewacji ma również parametr podatności farby lub tynku na elektrostatyczne ładowanie się ich cząstek. W przypadku dużej zawartości spoiw organicznych w tych powłokach łatwiej się one elektryzują i przez to szybciej ulegają zabrudzeniu. Stąd wynika że znacznie mniejszą podatność na zabrudzenie wykazują elewacje pokryte powłokami mineralnymi. Przykładem takich powłok mogą być tynki mineralne Atlas Cermit SN lub DR oraz nowoczesna farba krzemianowa Atlas Arkol S .

Specjaliści od elewacji

Odnawianie elewacji budynków jest procesem kosztownym i wymagającym sporej wiedzy. W zależności od rodzaju budynku wizji projektanta lub inwestora i charakteru odnawianej elewacji można stosować rozmaite rozwiązania. Oprócz oceny walorów estetycznych farb tynków systemów powłokowych stosowanych przy odnawianiu elewacji musimy także zwrócić uwagę na jakość i trwałość tych produktów. Ważne są takie parametry jak ognioodporność hydrofobowość dyfuzyjność itd. Produkty Grupy ATLAS spełniają w tym względzie najwyższe wymagania a ich bogaty wybór pozwala na dostosowanie rodzaju powłoki do każdego typu podłoża rodzaju elewacji i charakteru budynku w jakim dokonujemy odnowienia fasady.

Ważną rolę we właściwej modernizacji elewacji odgrywa również jakość robót elewacyjnych. Stosowanie nowoczesnych technologii i materiałów budowlanych wymaga ciągłego szkolenia i doskonalenia się wykonawców tych robót. ATLAS na tym polu wykazuje troskę o klienta oferując bezpłatne doradztwo i system szkoleń poprzez rozwiniętą sieć doradztwa budowlanego. Projektant wykonawca lub inwestor może korzystać z pomocy specjalistów którzy rozwiążą każdy problem z jakim można spotkać się przy modernizacji elewacji. Dzięki temu firma ATLAS wyrobiła sobie na polskim rynku opinię "specjalisty od elewacji".

Upadła architektrura

W ostatniej dekadzie zauważalna staje się poprawa sytuacji w zakresie modernizacji odnawiania i remontów elewacji budynków. Rynek ten rozwinął się bardzo dynamicznie dlatego warto spożytkować szansę jaka płynie z możliwości operowania kolorem i fakturą farb i tynków pokrywających odnawiane budynki. W tym miejscu warto wspomnieć że obecna architektura naszych osiedli z wielkiej płyty wywodzi się ze szczytnych idei modernizmu. ”Architektura nie może zależeć od złej czy dobrej woli robotników na placu budowy. Architektura musi wyzwolić się ze średniowiecznego systemu budowania. Konstrukcje domów muszą być wykonywane w wielkich fabrykach a dom powinien być montowany na miejscu z gotowych elementów. Wielki przemysł musi opanować budownictwo.„ Te słowa Le Corbusier§a wyrażały pogląd który odegrał istotną rolę w rozwoju uprzemysłowionego budownictwa mieszkaniowego drugiej połowy XX wieku. Przesłanką do wprowadzenia typizacji była chęć obniżenia kosztów budowy zatem udostępnienia większej ilości mieszkań ludziom mniej zamożnym czyli chęć zapewnienia im lepszych warunków życia. Głosy sprzeciwu wobec tych idei szybko zaczęły dominować wśród architektów krajów zachodnich natomiast w krajach socjalistycznych opowiedziano się zdecydowanie za uprzemysłowieniem.

W Polsce lata 70. były okresem masowej prefabrykacji w budownictwie mieszkaniowym. Obecnie krytyce społecznej i zawodowej poddawane są całe zespoły mieszkaniowe. Coraz mocniej jest atakowana gigantomania i totalizm osiedli. W okresie planowania szybkiego wzrostu liczby mieszkań wprowadzono masowo wielką prefabrykację. W wielu polskich osiedlach pojawiły się wielokondygnacyjne domy z wielkiej płyty. Jakość tego budownictwa spadła poniżej wszelkich standardów światowych. W totalitarnej przestrzeni w większości współczesnych osiedli brak jest identyfikacji i tożsamości o określonym znaczeniu społecznym. Budowa fabryk domów prefabrykacja wielka płyta powodują upadek architektury. Wielka skala wznoszonych obiektów mieszkaniowych zagraża sylwetom wielu historycznych miast deformuje krajobraz. Każde działanie mające na celu poprawę tej sytuacji zasługuje na szerokie uznanie.

Pokolorujmy nasze osiedla

Wobec sytuacji jaka panuje obecnie w zabudowie wielkomiejskiej - szczególnie w osiedlach mieszkaniowych zbudowanych w okresie typizacji i prefabrykacji w budownictwie - wszelkie zabiegi które zmienią nastrój tej zdeprecjonowanej architektury są bardzo pożądane. Dzięki znaczeniu koloru dla percepcji przestrzeni przez człowieka szczególne zastosowanie w odnawianiu tych zespołów mają wszelkie barwne techniki elewacyjne. Wprowadzenie plastycznych zabiegów rozbijających ogromne płaszczyzny zmniejszających skalę i tworzących nastrój ”blokowisk„ jest możliwe tylko w ograniczonym zakresie - właśnie poprzez odnowienie poszczególnych elewacji. Grupa ATLAS pragnąc pomóc projektantom w tworzeniu rozwiązań kolorystycznych wprowadziła szeroką paletę farb i kolorowych tynków o rozmaitej fakturze idealnie sprawdzające się przy modernizacji fasad. Brak możliwości wzbogacania form należy rekompensować poszukiwaniem rozwiązań kolorystycznych poszukiwaniem kolorytu związanego z regionem i wprowadzeniem dekoracji. Kolor bowiem ma ogromne znaczenie w tworzeniu nastroju wrażeń reakcji istoty ludzkiej.

Różne barwy różne reakcje

Powszechnie wiadomo że różne barwy wywołują określone reakcje u odbiorcy. Na przykład czerwony czy pomarańczowy podnieca i wzmaga aktywność zielony natomiast uspokaja wprowadza nastrój odprężenia. Mając to na uwadze projektanci starają się uzyskiwać kolorystykę odpowiadającą charakterowi i funkcji wnętrz budynków czy też całych zespołów obiektów. Teraz wydaje się oczywiste że w szpitalnych salach dominują kolory biały (sugerujący sterylność) i zielony (łagodzący stany napięcia nerwowego). Wrażenie przybliżania przez kolory ciemne a oddalania przez jasne daje możliwość zmiany wrażeń przestrzennych w zamierzony przez autora sposób. Dla uzyskania pozornego podwyższenia budynku wystarczy zastosować wyraźne rozjaśnienie barwy budynku ku górze w dowolnej technice wykańczania elewacji.

Irradiację czyli również pozorną zmianę wielkości plam kontrastujących ze sobą można wyjaśnić na przykładzie czarnego kwadratu na białym tle który wydaje się mniejszy niż taki sam kwadrat biały na czarnym. Zjawisko to wydaje się pomocne w sytuacji nadawania odpowiednich proporcji elementom elewacji. Przykładem może być fasada domu której okna w naszym przekonaniu są za małe. Dobierając określone kolory stolarki okiennej i tła możemy zapobiec niekorzystnemu wrażeniu lub je pogłębić. Świadomość oddziaływania barwy i umiejętność wykorzystania zjawisk jej dotyczących jest bardzo istotna podczas prób rewaloryzacji zespołów zabudowy. Zwłaszcza że dzięki nowoczesnym technologiom na rynku są dostępne materiały budowlane w niemal wszystkich barwach z bogatej skali Maxwella.

Koloryt lokalny

Rozważania o kolorystyce zespołu przestrzennego powinny być prowadzone w oparciu o cechy barwne środowiska istniejącego. Na powstanie określonego kolorytu lokalnego ma wpływ wiele czynników. Jednym z nich są warunki klimatyczne - zabarwienie jasność stropu nieba liczba dni słonecznych intensywność światła określona barwa roślinności. Oczywiste jest występowanie białej barwy budynków w strefach gorących jako ochrony od słońca. Nie można też zaprzeczyć odmienności nastroju miasteczek skandynawskich i południowo-europejskich. Wpływ na nią ma wiele czynników ale jednym z ważniejszych jest barwa użytych materiałów.

Dawniej istotnym dla powstania lokalnego kolorytu barwnego miasta było stosowanie miejscowych materiałów budowlanych: kamienia cegły łupku czy drewna. Stąd specyficzny nastrój podhalańskiego Chochołowa gdzie koloryt lokalny tworzą dachy kryte gontem oraz szarobrunatne belki z jakich wzniesione są domy. We francuskim mieście portowym Honfleur domy przy nabrzeżu kryte są szarym łupkiem co nadaje im niepowtarzalny urok. Dla Mantui we Włoszech charakterystyczny jest rdzawy kolor tynków i cegły ścian zewnętrznych.

Jednak w dzisiejszych czasach możliwości transportu gotowych materiałów poważnie zmniejszyły indywidualność klimatu barwnego nowych osiedli i zespołów zurbanizowanych. Szare "blokowiska" Krakowa wyglądają identycznie jak te z Wrocławia czy innych miast polskich gdzie w latach 70. stosowano systemy wielkopłytowe mimo że miasta te są zróżnicowane pod względem kulturowym. A przecież tradycje i przyzwyczajenia ludności wywierały dawniej i powinny mieć nadal wpływ na kolorystykę naszych miast. Na przykład w Holandii malowano ościeża okienne i drzwiowe białą farbą co stało się cechą wyróżniającą to budownictwo na tle architektury europejskiej. Tradycja sadzenia czerwonych pelargonii w skrzynkach podokiennych i na balkonach jest w Szwajcarii obecna do dziś i ma duży wpływ na nastrój barwny tego państwa.

Świadome operowanie barwą

Barwa oprócz tego że jest źródłem wielu doznań estetycznych jest również tłem doznań przestrzennych człowieka. Tworzy ona środowiska mieszkaniowe o cechach dodatnio lub ujemnie wpływających na użytkowników lub obserwatorów. Długotrwały kontakt człowieka ze zespołem o szarych ponurych barwach pozostawia mocny negatywny ślad w jego psychice. I odwrotnie pogodne jasne otoczenie wywiera bardzo pozytywny wpływ na samopoczucie ludzi. Badania socjologiczne i psychologiczne dowiodły że kolorystyka zespołów mieszkaniowych stymuluje określony sposób patrzenia na świat. Wiadomym jest że osoby które od dzieciństwa raczej przebywały w jasnym stonowanym kolorystycznie środowisku częściej wykazywać będą postawę optymizmu życiowego. Natomiast szare monotonne otoczenie może kształtować postawę pesymisty. Barwy mocno kontrastujące ze sobą ostre np. czerwień i czerń wywołują agresję dlatego w kolorystyce zespołów mieszkaniowych bardziej pożądane są tonacje pastelowe.

Wiele jest możliwości stosowania barwy w nowo realizowanych i istniejących zespołach mieszkaniowych. Bardzo trwałą techniką jest stosowanie materiałów budowlanych o określonych barwach własnych (np. cegła drewno szkło kamień). Innym sposobem jest stosowanie farb i nakładanie tynków szlachetnych co w przypadku budownictwa wielkopłytowego jest jedynym rozwiązaniem zarówno ze względów ekonomicznych jak i technicznych. Do pokrywania dużych płaszczyzn można wykorzystywać tynki mineralne w tonacji pastelowej natomiast tynki akrylowe o mocniejszych kolorach mogą posłużyć do podkreślenia struktury czy detalu budynku. Eksponować można w ten sposób portale gzymsy balkony oraz elementy rzeźbiarskie elewacji budynków. W zabudowie wykonanej systemem wielkopłytowym charakterystyczne jest wydobywanie barwą takich elementów jak loggie balkony lub piony ścian poprzecznych. Kolor może posłużyć więc do podkreślenia struktury czy detalu budynku.

Problem indywidualizacji zabudowy mieszkaniowej powinien być uwzględniany podczas podejmowania decyzji o kolorystyce budynku. W przeciwnym razie pragnienia lokatorów uwidocznią się w zupełnie przypadkowym zestawieniu barw przemalowanych loggii niweczącym zamierzoną w projekcie spokojną harmonię kolorów. Mieszkańcy budynków wielorodzinnych usiłują bowiem określić w przestrzeni swe własne miejsce poprzez zmianę koloru loggii ostatnio również stolarki okiennej i innych elementów które wyróżnią ich komórkę mieszkaniową spośród innych.

Złoty wiek dla zabytków

Barwa ma olbrzymie znaczenie w działaniach mających na celu rewaloryzację istniejących zespołów. W sposób zdumiewający odmłodzono Paryż w latach 1964-68 przywracając wielu jego zabytkom pierwotną żółtawo-złotą barwę kamienia z którego były wznoszone. Zabieg ten spowodował że z krajobrazu miasta zginęły nagle ciemne szare plamy znanych elewacji mało plastycznych w świetle słonecznym robiących wrażenie brudnych stanowiących charakterystyczne cechy fizjonomii miasta a na ich miejscu pojawiły się doskonale cieniujące się w słońcu pogodne jakby w czystej formie zgodne z zamierzeniami twórców jaśniejsze budynki. Dzięki eksponowanym lokalizacjom jak na Place de la Concorde narzucają one koloryt znacznym fragmentom miasta. Grupa ATLAS również opracowała grupę specjalistycznych produktów pod nazwą Atlas Złoty Wiek wychodząc w ten sposób naprzeciw zapotrzebowaniu na materiały do renowacji obiektów zabytkowych.

Do niedawna projektowanie kolorystyki wielkomiejskich zespołów mieszkaniowych odbywało się z reguły na dwuwymiarowym planie urbanistycznym a następnie na planach elewacji budynków. Zadanie to wymagało olbrzymiej wyobraźni i o czym świadczą realizacje nie zawsze uwieńczone było sukcesem. Dzięki nowoczesnym technikom komputerowym odczytywanie związków przestrzennych pomiędzy bryłami stało się łatwiejsze a co za tym idzie zwiększyła się szansa na unikanie błędów w projektach kolorystyki. Być może po 2000 w pełni ukończone nasycone urządzeniami usługowymi odnowione zmodernizowane o wykończonych elewacjach budownictwo wielkopłytowe przysłonięte starymi drzewami zyska sobie uznanie ze względu na warunki higieny przewietrzania nasłonecznienia. Dopiero wtedy spełnią się słowa Le Corbusier§a: ”Czyż nie otworzyło się przed nimi nowe życie!„ w których mówił o mieszkańcach swej super jednostki mieszkaniowej. Takie było marzenie wielkiego architekta.

mgr inż. arch. Sylwester Ślęczek Grupa ATLAS